Knjiga Boška Bojovića plete priču o topličkoj heroini Jeleni Šaulić Bojović. Mlada učiteljica postala borac Gajtanskog odreda U sali Skupštine opštine Pljevlja promovisana je knjiga Boška Bojovića “Jelena Šaulić Bojović – junaštvo je car zla svakojega”. O knjizi su govorili dr Veljko Đurić Mišina, direktor Muzeja genocida u Beogradu, novinar Milan Knežević i autor prof. dr Boško Bojović. Prethodno je episkop budimljansko-nikšićki i administrator eparhije mileševske Joanikije, sa sveštenstvom i monaštvom Arhijerejskog namesništva pljevaljskog, na Varoškom groblju održao parastos Jeleni Šaulić Bojović, koja je umrla 21. marta 1921. godine. Autor knjige prof. dr Boško Bojović, profesor na Sorboni, inače unuk Jelene Šaulić Bojović, govorio je o životu slavne Durmitorke. –

Spomenik junacima bitke na planini Gučevo, gde je na čuvenoj koti 708, srpska vojska, hladne kišne jeseni 1914, zadržala nadmoćnog neprijatelja čitavih 55 dana, bez smene vojnika i sa oskudnim pozadinskim snabdevanjem. Bili su ukopani na 20m od austrougarskih rovova, radi izbegavanja njihove artiljerije i izginuli bezmalo do poslednjeg. Pred kraj bitke rovove više nisu ni kopali, jer su naslaganim leševima svojih saboraca dizali bedem ispred kuršuma i gelera. Ovaj nadljudski podvig, u kasnijim vremenima dobrano zaboravljen, bio je ključ veličanstvenih pobeda srpske vojske na Ceru i Kolubari. Slava im! Vezane vijesti: Gučevo – prva bitka Broza i Draže | Jadovno 1941. Guslao u paklu borbi | Jadovno 1941. Srbe

Posle proboja Solunskog fronta, oko 1.500 preživelih topličkih ustanika priključilo se srpskoj i savezničkoj vojsci i učestvovalo u završnim borbama za konačno oslobođenje zemlje Ranjeni Kosta Kosovac, s malobrojnim ljudstvom, sve teže se kretao i izmicao pojačanoj poteri okupatora. Za njim su jurili 11. opolčenski puk, 18 bugarskih kontračeta i austrijski poterni puk. Poternim snagama komanduje lično general Nerezov, a zamenik mu je potpukovnik Atanasov. Austrijskim snagama naređuje pukovnik Klem. Krajem decembra 1917. godine, skriva se u okolini sela Grgura kod Blaca u topličkom kraju. Izdajnici, predvodeći okupatore, otkrivaju njegovo mesto boravka. Usamljen, Vojinović vodi poslednju odlučnu bitku na život i smrt. Ovoga puta nema proboja, jer nema sa kim,

Kako je vreme odmicalo, teror okupatora je pojačavan. Narodna volja je polako popuštala. Ustaničke četovođe gotovo svakodnevno su ginule, jedinice se rasturale, a pojedinci skrivali Rigorozne mere za likvidaciju četničkog i ustaničkog pokreta i naroda u Topličkom, Kosaničkom i Jablaničkom okrugu dovele su narod do potpunog fizičkog istrebljenja. Ta najdrastičnija mera, uz razne vidove ucena, potkupljivanja, nagrađivanja polako je slamala otpor naroda i boraca. Austrijanci su za svakog potkazanog jataka davali nagradu od 200 kruna, za mrtvog četnika 500, a za živog 1.000 kruna, Glava Koste Vojinovića bila je ucenjena na 40.000 kruna. Isprva, to nije nailazilo na prijem kod seljaka, pa se u austrijskom izveštaju od 7. jula 1917.

Krajem maja 1917. godine bugarska komanda je bila prisiljena da konstatuje: “U bugarskom području mir nije u potpunosti uspostavljen… ustanički pokret ponovo je oživeo u poređenju sa martovskim pokretom, koji je bio u velikom stilu, razlika je u tome što se mi danas suočavamo sa rasutim manevarskim četama”. Vojno bugarsko rukovodstvo je konačno svesno da se srpski četnici ne mogu uništiti jedinicama regularne armije, niti policijskim jedinicama. Zato komandant Moravske vojno-inspekcijske oblasti pukovnik Darvingov, koji je bio stari bugarski komita u Makedoniji, 16. jula 1917. godine, objavljuje naredbu o promeni taktike u borbi protiv srpskih četnika. Naredba sadrži i uputstvo pukovnika Tasova o formiranju i dejstvu “kontračeta”, čiju okosnicu čine

Vrhovna komanda srpske vojske odlučuje da pošalje svog izaslanika sa novim direktivama ustaničkim vođama. Nažalost, uputstva nisu stigla do vojvoda na ustaničkom području Izvještaj Vrhovnoj komandi u Solunu trebalo je da uruči delegacija koju su činili: pop Dimitrije Dimitrijević, Aleksandar Piper, Ratko Stefanović, Grk Petar Pikula, Proka Planić, Vlajko Vladisavljević i Vlastimir Vuković. Grupa je na put od 400 km pošla 23. jula 1917. godine iz sela Babice, na Kopaoniku. Putovanje dugo 35 dana odvijalo se uz stalne neprijateljske potere. Između Tetova i Gostivara došlo je do sukoba, gde je poginuo Ratko Stefanović. Pop Dimitrijević, Piper i Grk Pikula, posle okršaja, zarobljeni su na Suvoj gori, (kasnije sprovedeni u Niš

Više od hiljadu austrijskih vojnika svakodnevno je gonilo vojvodu Kostu Vojinovića. Doveli su specijalni graničarski bataljon iz Dalmacije. On je vešto izbegavao potere, ali i prihvatao borbu Oko 1.500 četnika svrstanih u manje čete i grupe dejstvovalo je s planina Kozjak, Kukavica, Goljak, Radan, Prolom, Arbanaške planine, Vidojevice i Pasjače. Manje borbe su vodili vojvoda Jovan Radović u istočnoj Srbiji, Kosta Vojinović na području Kopaonika i Jablanički odred u Gornjoj Jablanici, a odred vojvode Toška Vlahovića u Pustoj Reci. Da bi četnička borba bila ubojitija i nepredvidiva, preostale ustaničke jednice izvršile su reorganizaciju. Tako je za komandata Jablaničkog odreda, umesto kapetana prve klase Milinka Vlahovića, postavljen poručnik Dimitrije Begović, za

Autor: Nenad BLAGOJEVIĆ Posle okončanja srpsko-turskih ratova sedamdesetih godina pretprošlog veka, kada su se Osmanlije povukle na prostor južne Srbije, novooslobođeni krajevi bili su gotovo pusti. Tako retko nastanjeni bili su potpuno nezaštićeni, od upada šiptarskih i muhadžirskih bandi koje su otimale stoku, letinu i žene pri tome ubijajući muške glave i čineći razne zulume. Muslimane iz BiH koji su dobrovoljno napustili svoja imanja ne želeći da budu na teritoriji pod hrišćanskom vlašću turci su nazivali starom arapskom reči muhadžir što znači izbeglica. Sami muhadžiri nisu poslušali reči Alekse Šantića koji je kroz pesmu upućenu njima rekao svu istinu od koje su bežali.   Ostajte ovdje… Ostajte ovdje!…Sunce tuđeg neba, Neće

Teško je nabrojati sve strahote koje su činjene prilikom ugušenja ustanka. Narod je platio strašnu cenu bugarske okupacije. Uništena je mladost, kako bi se Srbi u korenu istrebili Zločini bugarskog okupatora su, u stvari, materijalizacija smišljene strategije uništavanja jednog naroda zarad proširenja sopstvene teritorije. Činjenice to jasno pokazuju: od novembra 1915. godine do aprila 1916. godine, pobijeno je oko 500 intelektualaca i oko 3.000 ostalih žitelja samo u Vranjskom okrugu; u Dubokoj dolini, Dubravi, Stojkovoj šumi, Romanovačkom potoku, Zankovoj livadi, Radičevoj njivi, Kobračevoj reci, Kaliferu, Radićevoj bari, Vlaškom dolu i pored reke Vrele zaklano je ili streljano 3.000 ljudi, žena i dece; u zloglasnoj Arapovoj dolini, iznad Leskovca, marta i

Okupator je sa dosta muka, uz žestok otpor srpskih boraca, uspeo da osvoji ustanička područja. Austrougarska vojska, zajedno sa Bugarima, 13. marta 1917. godine, ušla je u Prokuplje Posle teškog poraza na Mramoru, Austrougari su se brzo konsolidovali i nastavili nastupanje ka slobodnoj ustaničkoj teritoriji. Četovođa Radisav Tošić sa svojim borcima uspešno je pružao otpor, dobro se tukao i Novica Veljović, koji je štitio prilaze Malom Jastrepcu sa severne strane, ali je položaje morao da napusti jer je dobio hitno naređenje da zaustavi napad albanskih pljačkaša koji su upali u Kosanički srez i počeli da pale i pustoše sela. U jablaničkom i pustorečkom kraju vrlo hrabro, umešno i uporno borili

Na ustaničku teritoriju ubrzo su stigli austrougarski pukovi sa Soče, iz Rumunije i Italije, bugarske regimente sa Solunskog fronta i jedan deo žandarmerije iz Bosne i Hercegovine Okupatorske vlasti u početku narodnog ustanka u Toplici i Jablanici 1917. godine nisu pridavale veliku pažnju borbenim akcijama, ceneći da su one privremenog i ograničenog dejstva i da ne mogu da ugroze njihova interese. Situacija na terenu, međutim, bila je drugačija. Topličko-jablanički ustanici boreći se za slobodu svoje teritorije, u kasnijoj fazi dejstava, značajno su ugrozili železničke i putne komunikacije u dolini Južne Morave, Nišave i Vardara, koje su bile vitalno važne za nemačke, austrougarske i bugarske snage na Solunskom frontu. Srpski ustanici

Toplički ustanak je bio deo oslobodilačke borbe Srbije i saveznika u Prvom svetskom ratu. Stvorena je velika slobodna teritorija i formirana ustanička država sa centrom u Prokuplju Ustaničke borbe su se širile i na austrougarske okupacione zone. U Blacu je bio smešten austrougarski garnizon kojim je komandovao major Ratki. Ustanici su razradili plan za oslobođenje Blaca, tako što bi garnizon napali iz tri pravca, sa ciljem da se naselje opkoli streljačkim strojem. Iz pravca Prokuplja očekivala se pomoć od Koste Vojinovića sa odredom. Četama određenim za napad komandovali su Miloš Milošević, Jerotije Đenadić i Vučko Pantić. Napad na Blace započeo je 4. marta u 4 sata i trajao je 14

Na zboru u selu Donja Trnava, bez prisustva vojvoda Vojinovića i Pećanca, doneta je odluka da se bugarski okupatorski garnizon u Prokuplju napadne 2. marta u jutarnjim časovima Ustanak u Toplici i Jablanici bio je narodni pokret i odlučan otpor protiv deljenja srpskih teritorija, predviđen ugovorom okupiranih zemalja – hrabro suočavanje srpskog naroda sa velikim neprijateljskim vojnim planovima, snažan otpor nadmoćnom protivniku. Pogodna prilika da se presudi neprijatelju ukazala se 25. i 26. februara 1917. godine u selu Mačkovac nedaleko od Kuršumlije. Naime, grupa plaćenika – arnautskih žandarma pošla je u pljačku. Na ulazu u selo, sačekala ih je četa kojom je komandovao Ilija Radonjić (Ica Kalajxija) i potpuno uništila.

Bugarski akt da muškarci od 19 do 40 godina starosti podležu vojnoj obavezi narod je shvatio kao težnju okupatora da Srbe susprotstavi svojoj braći u borbama na Solunskom frontu Ustanak u Toplici i Jablanici 1917. godine, u srcu porobljene Evrope, bio je specifični fenomen, nezabeležen u istorijskim razmerama. To je bio masovan narodni ustanak u kome su učestvovali, pored aktivnih pripadnika vojske Kraljevine Srbije i narodnih četnika: žene, devojke, popovi, starci i deca. Glavne reči kao simbol ustanka, bile su reči: sloboda, narod ili smrt. Pojedinačne borbe narodnih ustanika nastavljene su i u prvom mesecu 1917. godine. Da bi taj proces nekako zaustavili i kontrolisali, bugarski i austrougarski okupatori su

Beograd – Prema mnogim istoričarima prelomni, odlučujući boj u Kolubarskoj bici, krajem 1914. godine, odigrao se na planini Kosmaj. Danas su mnogi zaboravili na taj boj na Kosmaju. Ali narodno sećanje je ostalo i oslikava se u narodnoj izreci: „Došo Švaba sve do Ralje a od Ralje nikud dalje“. Pored ove narodne izreke jedino što još podseća na ovaj, verovatno odsudni boj, je skromna spomen kosturnica „Beli kamen“ ispod današnjeg TV repetitora na Kosmaju. Posle sloma u Cerskoj bici, Habsburški vojskovođa Poćorek, inače ponemčeni Slovenac, sa vojskom od preko 300.000 vojnika ponovio je napad na Srbiju. Ovaj puta temeljitije i mnogo opreznije. I pored hrabre odbrane Srpska vojska je morala

Pre izbijanja ustanka u januaru i februaru 1917. godine, jablanički četnici imali su šest uspešnih oružanih sukoba sa Bugarima, što je izmučenom narodu ulilo novu snagu da se bori do pobede Oružana aktivnost formiranih četničkih jedinica nije jenjavala sve vreme u pripremama za ustanak. U tome je, naročito, prednjačio potporučnik Kosta Vojinović Kosovac sa odredom naoružanih boraca. On je već 9. septembra 1916. godine vodio prvu veću borbu sa austrijskom žandarmerijom kod sela Babice na Kopaoniku. U toj borbi poginulo je 30 žandarma. Sutradan, 10. septembra, nastavljena je borba kod Belog Brda, Blaževa i Treske. Njegov odred je nastavio i kasnije da krstari po svom rejonu i vodi borbe sa

Na Cetinju, na grobnici 30 bjelaša ubijenih u Božićnoj pobuni, napravljeno šetalište. Više poginulih u međusobnom sukobu nego od okupacione fašističke vojske Mladost crnogorska koja je nastradala u Božićnoj buni 1919. braneći odluke podgoričke skupštine o ujedinjenju sa Srbijom počiva ispod pločnika na Ćipuru usred prestonog Cetinja. Njih 30 bjelaša ubili su pobunjenici zelenaši. Nadgrobni spomenik na zajedničkoj grobnici ispred Biljarde srušili su crnogorski separatisti i italijanski fašisti 1941. godine, da bi aktuelna vlast preko zajedničke grobnice mladih ljudi napravila pešačku stazu. Jovan B. Markuš, bivši gradonačelnik Cetinja, zbog toga ne krije ogorčenje i kaže da očekuje reakciju potomaka tih junaka. – Početkom devedesetih, kada su održani prvi višestranački izbori

Kosta Pećanac i Kosta Vojinović prvi put su se videli oktobra 1916. godine. Bio je to susret dvojice starešina s potpuno različitim koncepcijama o dizanju i vođenju ustanka Na prostor Toplice, početkom oktobra 1916. godine, stigla je grupa crnogorskih četničkih vođa koju su predvodili intelektualci: kapetan prve klase Milinko Vlahović i njegov brat Toško, student filozofije, i profesor Jovan Radović i podnarednik Milan Drljević, student prava. Njihov dolazak imaće znatan uticaj na organizaciju i aktivnosti topličko-jablaničkog ustanka. Prvobitna namera ove grupe je bila da se preko Rumunije i Rusije domogne Solunskog fronta i tamo sa srpskim jedinicama učestvuje u oslobađanju zemlje. Kad su stigli u Srbiju i čuli da postoje

Kosta Vojinović je u avgustu 1916. godine osnovao Ibarsko- kopaoničku četu u Leposaviću na Ibru. Novoosnovani odred je svakodnevno jačao, pa je uskoro imao pedeset naoružanih četnika Od aprila 1916. pa do februara 1917. godine širom Srbije, a posebno u Toplici, Ibarskoj dolini, Kosanici i Jablanici, na Rogozni, Jastrepcu i Kopaoniku, pojavljuju se organizovane četničke jedinice – grupe srpskih vojnika obveznika i regruta, koji će kasnije sačinjavati jezgro odreda za vođenje ustanka. Ta područja za okupatora biće sve nesigurnija. Topličko-jablanički kraj i kopaoničko područje bili su ustanička središta. U toku leta 1916. godine u Mitrovici je osnovana tajna patriotska organizacija, čiji je predsednik bio sveštenik Anđelko Nešić. Organizacija se proširila

Pored masovnog ubijanja i batinanja Srba, Bugari su silovali više hiljada žena i devojaka. Za “protivnike” su proglasili i invalide, starce, čak i bolesne žene i decu Po osvajanju Srbije, okupatori su uporedo sa varvarskim zločinima i zlostavljanjima mesnog stanovništva, na ekonomskom planu realizovali totalnu pljačku svih materijalnih dobara. Bugari su, na primer, samo u Leskovcu, Vranju, Prokuplju, Kuršumliji, Nišu, Pirotu, Vlasotincu i drugim gradovima na jugu Srbije opljačkali fabrike, zanatske i trgovinske radnje, privatne kuće, vrednije pokućstvo stanovništva, skupocene predmete, odeću, obuću, ljudsku i stočnu hranu, što je dovelo do velikog nedostatka hrane za srpsko stanovništvo. U prvom redu su pljačkane sve vrste žitarica i stoke. Pljačkali su novac,

Surdulica je bila usputna stanica kolonama interniraca koje su kretale put Bugarske. Polovina je uglavnom osuđivana na smrt, a ostali slati na mučenje u bugarske logore Austrougarski pukovnik Fon Lustig, u izveštaju od 20. februara 1916. godine, između ostalog, piše: “Bugari ne propuštaju da iskoriste vreme svoje okupacije istočne Srbije i Makedonije. Oni su svoju novu upravu uveli bezobzirno i brutalno… Rad na bugarizaciji karakterišu dva osnovna pravca: uništenje gornjeg i srednjeg sloja domaćeg stanovništva i nasilno uvođenje bugarskog jezika… Kao što je poznato, veći deo srpske inteligencije… povlačili su se sa ostacima srpske vojske, ali izvestan broj se počeo postepeno vraćati… Čak, kao i one koji nisu ni bežali,

Svi natpisi na javnim mestima, knjige i drugi pisani materijali bili su na bugarskom jeziku. Sve srpske škole su zatvorene, a nastavno osoblje otpušteno, ubijeno ili deportovano Prepreka ostvarivanju velikobugarskih ciljeva bila je snažno nacionalno osećanje srpskog naroda, definitivno dovršeno još u 19. veku. Da bi ga slomio bugarski okupator svuda je intenzivno širio propagandu da su zauzeti krajevi Srbije, u stvari, oslobođene bugarske zapadne pokrajine. “Srbija je zauvek nestala kao država i u tim krajevima uopšte nema Srba, nego tu žive srbizovani stari Bugari” – bila je osnovna premisa u svim međusobnim kontaktima. Zato je, po zamisli bugarske vlade i generalštaba, trebalo u okupiranim krajevima silom ukloniti sve što

Izložbe u zrenjaninskom Narodnom muzeju povodom obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata Zrenjanin – Povodom obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata, u salonu Narodnog muzeja u Zrenjaninu otvorene su dve izložbe – “Srbija pamti savezničku Bizertu” i “Heroine u balkanskim i Prvom svetskom ratu”. Autor prve je Luka Nikolić, a druge grupa autora iz beogradskog Udruženja ratnih dobrovoljaca 1912-1918, njihovih potomaka i poštovalaca. Izložba “Srbija pamti savezničku Bizertu” govori o nesebičnoj pomoći naroda Tunisa, Alžira i Maroka koji su posle albanske golgote prihvatili na desetine hiljada srpskih vojnika i boraca i značajno doprineli njihovom bržem oporavku. U Bizerti je utočište našlo više od 40.000 ranjenika, od kojih je 36.000 izlečeno u okviru

Pronađene crkvene knjige, krštenice, bankarski zapisi, pisma, naredbe, fotografije,školska dokumenta, ukazuju da je bugarski krajnji cilj bio proširenje sopstvene teritorije na račun Srbije Najviša vojna i civilna vlast u jugoistočnom delu Srbije bila je u rukama vojnog generalnog guvernera, u prvo vreme general-majora Kutičeva. Bugarskim vojnim jedinicama, posle okupacije srpske teritorije, bilo je izričito naloženo da održe red i mir u okviru zakona i prestiža vlasti, a isto tako da garantuju život, posed i čast stanovništva. General Kutičev u svojoj naredbi daje i bliža uputstva. Najsigurnije mere za očuvanje opšte sigurnosti na teritorijama koje su podeljene na brigadne, pukovske i odredske rejone su: razoružavanje stanovništva, zavođenje reda i poslušnosti; da